آیا نگاه کردن به آتش فقط یک حرکت انسانی است یا دلیلی عمیق‌تر در ناخودآگاه ما نهفته است؟ دانشمندان با تکیه بر تحقیقات روان‌شناسی، مردم‌شناسی و علوم اعصاب به جستوجو جواب این سوال رفته‌اند.

مطالعات نشان خواهند داد که ربط انسان با آتش ریشه‌ای عمیق در تاریخ تکاملی ما دارد. مطابق این تحقیقات، آتش برای اجداد ما نه تنها یک ابزار بلکه نشانه‌ای از امنیت و بقای زندگی بوده است.

یک فرضیه این است که انسان‌ها با غریزه‌ای برای یادگیری تشکیل و کنترل آتش به دنیا می‌آیند. پروفسور دنیل فسِلر، استاد انسان‌شناسی در دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس در این باره می‌گوید: «اگر ۱۰ هزار، ۵۰ هزار یا ۱۰۰ هزار سال پیش متولد شده بودید، برای بقا نیاز به آتش داشتید و ناچار بودید یاد بگیرید که چطور آن را کنترل کنید».

مطابق حرف های پروفسور فسِلر، انسان‌ها به طور غریزی نمی‌دانند چطور آتش تشکیل و کنترل کنند. این یک توانایی است که باید آموخته شود اما امروزه به خصوص در جوامع مدرن تعداد بسیاری از کودکان دیگر در کودکی یاد نمی‌گیرند که چطور آتش را اغاز، نگه داری و منفعت گیری کنند.

پروفسور فسِلر می‌گوید به همین علت است که این جذب شدن به آتش در بزرگسالی ادامه اشکار می‌کند. او توضیح می‌دهد: «اگر افراد هیچ زمان این مکانیزم یادگیری را ارضا نکنند، یعنی توانایی کافی در سنین پایین نداشته باشند، این نوعی گرسنگی است که هیچ زمان از بین نمی‌رود.»

از دیدگاه عصب‌شناسی، مغز ما به طوری طراحی شده که به محرک‌هایی که آتش فراهم می‌کند عکس العمل نشان دهد. مشاهده شعله‌های آتش، آمیگدال یا همان مرکز احساسات مغز را فعال می‌کند و علتتقویت احساسات می‌شود.

مطالعات نشان داده‌اند که مشاهده شعله‌های آتش می‌تواند علتآرامش، افت استرس و افت سختی خون، ضربان قلب و سطح کورتیزول (هورمون استرس) شود. به همین علت، آتش به تشکیل حس اسایش پشتیبانی می‌کند.

خیره شدن به شعله

در عصر مدرن با وجود پیشرفت‌های تکنولوژیکی، جذابیت آتش هم چنان قوی است. خیره شدن به آتش، چه در شومینه، کمپ، یا حتی به شعله‌ای کوچک در یک شمع، جذابیتی دارد که فرهنگ‌ها، زمان‌ها و مکان‌ها را فراتر می‌برد.

این جذابیت عمیقاً در روان انسان ریشه دارد و در عین حال، دلایل بسیاری برای آن وجود دارد: تاریخ، جامعه‌شناسی، علم و تخیل انسانی.

به لحاظ تاریخی تسلط بر آتش در دوران پیشاتاریخی یکی از نقاط عطف در گسترش انسان می بود. آتش به اجداد ما اجازه داد تا غذای خود را بپزند، گرم بمانند و از شکارچیان محافظت کنند.

علاوه بر کاربردهای عملی، آتش نقش مهمی در مراسم و آیین‌های باستانی ایفا کرد و به گفتن نمادی از زندگی و قوت شناخته شد. کشف آتش و منفعت گیری از آن نه تنها یک پیشرفت فناوری می بود، بلکه آغازگر فرهنگ و تمدن نیز محسوب می‌شد.

از این لحاظ آتش پیوندی دیرینه با قبل حیات بشر بر روی کره زمین دارد. برای مثال پرومتئوس در اساطیر یونان آتش را از خدایان دزدید و به انسان‌ها بخشید، اما در عوض به سختی مجازات شد.

جشن سده یا جشن پیدایش آتش با سابقه‌ای هزاران ساله در ایران

ققنوس پرنده‌ای اسطوره‌ای که با سوختن در آتش از نو متولد می‌شود و نمادی از مرگ و تولد مجدد است. این داستان در فرهنگ‌های ایران، یونان، مصر، چین و حتی داستان‌های مدرن همانند هری پاتر دیده می‌شود.

آتش با شعله‌های رقصان، صدای خش‌خش چوب و درخشش ذغال‌هایش تأثیری تقریباً هیپنوتیزمی دارد که می‌تواند دقت ما را جلب کرده و جواب‌های حسی و احساسی تشکیل کند.

این جذابیت آتش با تاریخ، روان‌شناسی و فرهنگ بشر درهم تنیده شده و به شکلی عمیق بر ما تأثیر گذاشته است. احتمالا زمان خیره شدن به آتش در یک کمپینگ یا در کنار شومینه به همه این معانی فکر نکنیم، اما آتش هم چنان ما را به تفکر و اسایش دعوت می‌کند.