روز قبل عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد، در شبکه‌های اجتماعی خود نوشت: «از رئیس‌جمهور محترم شنیدم مقام معظم رهبری درخصوص نوشته FATF، با مطرح مجدد لوایح پالرمو و CFT در مجمع تشخیص مصلحت موافقت فرموده‌اند.» در این چنین شرایطی می‌توان او گفت عمل ایران برای تصویب لوایح FATF برای خروج از لیست سیاه گروه اختصاصی عمل مالی، یک قدم کلیدی و رو به جلو برای برقراری مراودات اقتصادی در بستری شفاف با دیگر کشورهاست.

تایید لوایح FATF در مجمع تشخیص مصلحت نظام و تبدیل آن به قانون، ایران را ملزم به اجرای استانداردهای بین‌المللی مقابله با پول‌شویی و تامین مالی تروریسم می‌کند. در صورت تایید اجرای قوانین توسط FATF، ایران از لیست سیاه خارج و به لیست خاکستری منتقل می‌شود. خروج از لیست سیاه مزایایی همانند بهبود ارتباطات بانکی، افت ریسک اندوخته‌گذاری، افت هزینه‌های مالی و تحکیم اقتصاد داخلی دارد. بااین‌حال، گمان آن وجود دارد که تحریم‌های آمریکا هم چنان مانع مهم برای برقراری روابط اقتصادی گسترده با دیگر کشورها باشد. 

دغدغه ربط اقتصادی شفاف

همزمان با اغاز رقابت‌های مربوط به انتخابات ریاست‌جمهوری در سال جاری، او گفت و گو‌های مربوط به خروج از لیست سیاهFATF بار دیگر نقل شد. مسعود پزشکیان بعد از پیروزی در انتخابات، در نخستین نشست خبری با اهالی رسانه خبرداد: «در رابطه با از بین بردن تحریم‌ها ما چاره‌ای نداریم جز این که او گفت و گو FATF را حل کنیم. نامه‌ای هم به تشخیص مصلحت حتما خواهم نوشت، برای این که مجدد او گفت و گو FATF را به جریان بگذارند تا بتوانیم حلش کنیم و باید حل شود.» 

اکنون بعد از گذشت ۳ ماه از این سخنان پزشکیان، وزیر اقتصاد در شبکه‌های اجتماعی خود نوشت: «از رئیس‌جمهور محترم شنیدم مقام معظم رهبری درخصوص نوشته FATF، با مطرح مجدد لوایح پالرمو و CFT در مجمع تشخیص مصلحت موافقت فرموده‌اند.» بعد از این مسعود پزشکیان نیز در دیدار با اعضای اتاق بازرگانی ایران به تصمیم‌گیری انجام‌شده برای بازدید مجدد لایحه FATF در مجلس تشخیص مصلحت نظام اشاره کرد و او گفت: «امیدواریم بتوانیم با همکاری‌های مشترک بستر را برای سهولت در فعالیت‌های اقتصادی تشکیل کنیم.» 

در این چنین شرایطی می‌توان او گفت اکنون خروج از لیست سیاه FATF به یکی از دغدغه‌های دولت چهاردهم تبدیل شده است. بااین‌حال دغدغه‌مندی در این عرصه به‌تنهایی نمی‌تواند تبدیل از بین رفتن مانع ها ایجادشده توسط گروه اختصاصی عمل مالی بر سر راه مراودات مالی ایران شود. 

مرحله های خروج از لیست سیاه گروه اختصاصی عمل مالی

با دقت به سخنان رئیس‌جمهور و وزیر اقتصاد در روز قبل، قرار است لوایح FATF بار دیگر در مجلس تشخیص مصلحت نظام مورد بازدید قرار بگیرد. پرسشی که وجود دارد این است که در صورت موافقت مجمع تشخیص مصلحت نظام با این لوایح، چه مراحلی باید طی شود تا ایران از لیست سیاه FATF خارج شود؟ 

می‌توان او گفت در صورت تایید لوایح مرتبط با FATF در مجمع تشخیص مصلحت نظام، این لوایح باید به تصویب نهایی برسند و به قانون تبدیل شوند. بعد از این دولت موظف می‌شود قوانین را به طور کامل اجرا کرده و سازوکارهای ملزوم را برای مقابله با پول‌شویی و تامین مالی تروریسم به کار گیرد. سپس از انجام این عمل های، گروه اختصاصی عمل مالی، اجرای این قوانین و تعهدات ایران را برسی می‌کند تا مطمعن حاصل شود ایران به استانداردهای بین‌المللی پایبند است. در نهایت در صورت تایید اجرای موثر تعهدات ایران در این عرصه، گروه اختصاصی عمل مالی می‌تواند در عرصه تعلیق یا خروج ایران از لیست سیاه تصمیم‌گیری کند. گمان آن وجود دارد که ایران بعد از خروج از این لیست، به لیست خاکسری FATF داخل شود. 

لیست خاکستری شامل کشورهایی است که تا این مدت ریسک‌هایی در عرصه پول‌شویی و تامین مالی تروریسم دارند، اما متعهد شده‌اند که با FATF همکاری کرده و اصلاحات ملزوم را انجام بدهند. انتقال از لیست سیاه به خاکستری به این معناست که ایران باید هم چنان عمل های مشخصی برای رسیدن به استانداردهای FATFانجام دهد تا نهایتا بتواند از لیست خاکستری نیز خارج شود. به این علت می‌توان او گفت خروج از لیست سیاه تنها قدم اول است و بعد از آن نیاز به ضمانت و پیگیری مستمر برای خروج از لیست خاکستری وجود دارد. 

مزایای خروج از لیست سیاه

با وجود طویل بودن پروسه خروج از لیست سیاه FATF می‌توان او گفت این عمل، یک قدم کلیدی و روبه‌جلو برای افت ریسک‌های اقتصادی و مالی است. خروج ایران از لیست سیاه FATF می‌تواند تاثیرات مثبتی بر اقتصاد سرزمین داشته باشد. این عمل به بهبود ارتباطات بانکی و مالی بین‌المللی پشتیبانی می‌کند، چون وجود در لیست سیاه علتمی‌شود بانک‌ها و موسسات مالی خارجی از تعامل با سیستم بانکی ایران خودداری کنند. با خروج از این لیست، راه برای برقراری مجدد روابط مالی با ایران باز شده و امکان انجام تراکنش‌های مالی رسمی فراهم می‌شود. 

این چنین، یکی از دلایل مهم‌عدم تمایل اندوخته‌گذاران خارجی به همکاری با ایران، ریسک‌های ناشی از وجود در لیست سیاه است. خروج از این حالت می‌تواند این ریسک‌ها را افت داده و جذابیت ایران برای اندوخته‌گذاری خارجی را افزایش دهد. 

علاوه بر این، افت هزینه‌های مالی یکی دیگر از مزایای مهم خروج از لیست سیاه است. وجود در این لیست هزینه تراکنش‌های مالی را افزایش داده و شرکت‌ها را ناچار به منفعت گیری از مسیرهای غیررسمی می‌کند. خروج از این حالت می‌تواند هزینه‌ها را افت دهد و مسیرهای رسمی را جانشین سازد. 

در نهایت، این گشایش اقتصادی می‌تواند به تحکیم صنایع داخلی، بهبود حالت صادرات و دسترسی به فناوری‌ها و منبع های خارجی پشتیبانی کند و اقتصاد داخلی را تحکیم کند. بااین‌حال می‌توان او گفت حتی اگر ایران از لیست سیاه خارج شود، تعداد بسیاری از کشورها و بانک‌ها امکان پذیر به علت تحریم‌های آمریکا هم چنان از تعامل با ایران خودداری کنند. تحریم‌های آمریکا بزرگ‌ترین مانع برای برقراری روابط اقتصادی گسترده است. به عبارت دیگر خروج از لیست سیاه یک قدم مثبت است، اما اعتمادسازی و اجرای کامل استانداردهای FATF برای مطمعن دادن به کشورهای دیگر الزامی است. 

تفاوت تحریم و وجود در لیست سیاهFATF

تحریم‌ها و وجود در لیست سیاه FATF هر دو مانع ها مهمی برای اقتصاد ایران محسوب خواهد شد، اما از نظر ماهیت و فرآیند از بین بردن، تفاوت‌های بسیاری دارند. 

تحریم‌ها به‌گفتن ابزار سیاسی و اقتصادی توسط کشورها یا نهادهای بین‌المللی اعمال خواهد شد تا فشارهای اقتصادی بر سرزمین مقصد داخل کنند. این تحریم‌ها طبق معمول دسترسی به منبع های مالی و تجاری را محدود کرده و اثرات مستقیم و سریعی بر اقتصاد دارند. به‌گفتن مثال، مسدود شدن ربط با سوئیفت وعدم همکاری بانک‌های خارجی، از نتایج بارز تحریم‌ها است. برداشتن این محدودیت‌ها نیازمند تغییرات سیاسی و توافقات دیپلماتیک است. 

از نظر دیگر، لیست سیاه FATF نتیجه نواقص داخلی در مقابله با پول‌شویی و تامین مالی تروریسم است. این نهاد بین‌المللی کشورهایی که استانداردهای شفافیت مالی را مراعات نمی‌کنند، پرریسک برسی می‌کند. این کار علتمی‌شود بانک‌ها و موسسات مالی، حتی در نبوده است تحریم‌ها، رغبتی به همکاری با این چنین کشورهایی نداشته باشند. 

برخلاف تحریم‌ها، خروج از لیست سیاه FATF با اصلاحات داخلی مقدور است. اقداماتی همانند تدوین قوانین شفاف‌تر و پایبندی به استانداردهای بین‌المللی می‌تواند این مانع را رفع کند. درحالی‌که از بین بردن تحریم‌ها عمدتا به تعامل های خارجی بستگی دارد، حل مشکلات مرتبط با FATF در گرو اراده و عمل های داخلی است.