از آنجایی که کارگران مدام نسبت به کارمندان از رفاه کمتری برخوردار می باشند، تنها دلخوش به پرداخت عیدی دو برابر پایه حقوق خود می باشند.

اما متأسفانه در سال‌های تازه اجرای قانون وزارت کار مبنی بر پرداخت عیدی دو برابر حقوق به کارگران در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته و اخیراً هم عیدی برخی کارگران همانند کارمندان پرداخت می‌شود. این در حالی است که دیگر خدمات شغلی کارمندان، مناسب‌تر از کارگران است.

اگر چه این کار در مجموعه‌های خصوصی محسوس‌تر است، اما در قسمت‌هایی از مراکز دولتی که با افراد گوناگون قرارداد کارگری دارند، هم تأمل برانگیز شده است. کارگران در قسمت‌های گوناگون خصوصی و دولتی به طور کارگری کار می‌کنند به همین علت انتظار دارند، تنها عیدی که بهتر از کارمندان است برای آنها پرداخت شود.

عدم پرداخت عیدی قانونی به کارگران مدام مشکلاتی را به وجود اورده است. از آنجایی که روز‌های پایانی سال در بین عامه مردم شب عید برداشت می‌شود، برای کارگران دریافت حق و حقوق واقعی آن هم با دقت به شرایط سخت اقتصادی حاکم، شیرین‌تر از اشکار شدن علل به وجود آمدن مشکلاتشان است.

در سال‌های تازه، یکی از موضوعات مورد او گفت و گو و اعتراض کارگران، تفاوت در پرداخت عیدی بین کارگران و کارمندان بوده است. تعداد بسیاری از کارگران با انجام ماموریت های سخت و طاقت‌فرسا، به علت نوع قرارداد‌های خود، عیدی خود را بر پایه قانون کارمندی دریافت می‌کنند، نه قانون کار. این نوشته جهت نارضایتی در بین جامعه کارگری شده و آنان خواستار تغییراتی در قوانین و نظارت بر اجرای آن می باشند.

بر پایه قانون کار، عیدی کارگران باید معادل دو برابر حقوق پایه و حداکثر سه برابر حداقل حقوق باشد. در روبه رو، کارمندان دولت مطابق قانون مدیریت خدمات کشوری، عیدی ثابتی دریافت می‌کنند که هر سال توسط هیئت دولت تعیین می‌شود.

یکی از کارگران یک کارخانه تولیدی در این باره او گفت:”ما همه سال در محیط‌های سخت و خطرناک کار می‌کنیم و انتظار داریم دستمزد و عیدی مشابه با زحماتمان دریافت کنیم، اما به علت قرارداد‌های پیمانی یا مشکلات قانونی، عیدی ما بر پایه نرخ کارمندی محاسبه می‌شود که زیاد کمتر از حد انتظار است. “

قرارداد‌های پیمانی و غیرمستقیم، عدم نظارت کافی، یکسان سازی نادرست از دلایل ابراز این مشکل است. تعداد بسیاری از کارگران توسط شرکت‌های پیمانکاری استخدام خواهد شد و این شرکت‌ها گاه از پرداخت عیدی مطابق قانون کار سر باز می‌زنند. نبوده است نظارت دقیق بر اجرای قوانین مرتبط با پرداخت عیدی، علتمی‌شود برخی کارفرمایان از این خلأ قانونی سوءاستفاده کنند. برخی سازمان‌ها و نهاد‌ها به‌جای اعمال قانون کار برای کارگران، عیدی آنها را مطابق قانون مدیریت خدمات کشوری پرداخت می‌کنند.

این تبعیض در پرداخت‌ها نه تنها جهت نارضایتی کارگران شده، بلکه تأثیرات منفی بر انگیزه و منفعت‌وری آنها نیز گذاشته است. کارگری که با حقوق و مزایای اندک تلاش بسیاری انجام می‌دهد، هنگامی می‌بیند عیدی‌اش با یک کارمند پشت‌میزنشین برابر یا کمتر است، دلسرد می‌شود.

خواسته‌های کارگران شامل اجرای دقیق قانون کاراست. مطمعن از پرداخت عیدی بر پایه قانون کار برای همه کارگران، بدون دقت به نوع قرارداد. این چنین نظارت مؤثر بر پیمانکاران هم مهم است. دولت و سازمان‌های مرتبط باید نظارت دقیق‌تری بر کارکرد شرکت‌های پیمانکاری داشته باشند. در صورت وجود خلأ‌های قانونی، باید قوانین شفاف و کارآمدی تصویب شود تا از تضییع حقوق کارگران جلوگیری شود. تفاوت در محاسبه و پرداخت عیدی بین کارگران و کارمندان یکی از چالش‌های اساسی در حوزه حقوق و مزایای نیروی کار است.

 کارگران، که زیاد تر با دستمزد‌های پایین و شرایط کاری دشوار به سختی امورات خود را می‌گذرانند، عیدی‌ای برابر با یک یا دو برابر حداقل دستمزد دریافت می‌کنند. این در حالی است که برخی کارمندان در ادارات و شرکت‌ها عیدی‌هایی به مراتب زیاد تر دریافت می‌کنند، که بعضاً چندین برابر عیدی کارگران است.

یکی از کارگران ساختمانی درمورد این حالت او گفت: «عیدی ما به اندازه‌ای نیست که حتی بتوانیم بدهی‌های عقب‌افتاده خود را تسویه کنیم، چه برسد به خرید عید برای خانواده‌مان. اما می‌شنویم برخی از کارمندان عیدی‌هایی دریافت می‌کنند که می‌تواند هزینه چند ماه زندگی‌شان را پوشش دهد.»

کارشناسان حوزه کارگری اعتقاد دارند این تفاوت به ساختار نابرابر اقتصادی و شکاف بین حقوق و مزایای کارگران و کارمندان برمی‌گردد. در حالی که کارگران ساعات طویل‌تری کار می‌کنند و زیاد تر با خطرات بیشتری مواجه می باشند، دریافتی آنها هم چنان حداقلی است.

از نظر دیگر، برخی از کارفرمایان خصوصی نیز در پرداخت عیدی و پاداش سالانه کوتاهی می‌کنند و حتی حقوق معوقه کارگران را در این زمان پرداخت نمی‌کنند. این نوشته سختی روانی بسیاری بر خانواده‌های کارگری داخل می‌کند و زندگی آنها را در روز‌های پایانی سال دشوارتر می‌سازد.

تعداد بسیاری از فعالان کارگری خواهان بازنگری در قوانین مربوط به دستمزد و عیدی کارگران می باشند. آنها اعتقاد دارند باید مکانیزمی برای افت این شکاف و فراهم عدل در پرداخت‌ها طراحی شود تا کارگران بتوانند با امید بیشتری به آینده نگاه کنند و زندگی آبرومندانه‌ای داشته باشند.

تا آن زمان، کارگرانی که با زحمت زیاد چرخ اقتصاد سرزمین را می‌چرخانند، هم چنان با عیدی‌های ناچیز و حداقلی به استقبال سال نو می‌روال؛ سالی که احتمالا برای آنها کمتر بوی نشاط بدهد.

به جهت ماده واحده قانون مربوط به تعیین عیدی و پاداش سالانه کارگران شاغل در کارگاه‌های مشمول قانون کار مصوب سال ۱۳۷۰ مجلس شورای اسلامی، کلیه کارفرمایان مکلفند به هر یک از کارگران خود به نسبت یک سال کار معادل ۶۰ روز آخرین مزد به گفتن عیدی و پاداش بپردازند، مبلغ پرداختی از این بابت به هر یک از کارگران نباید از معادل ۹۰ روز حداقل مزد روزانه قانونی تجاوز کند.

این چنین به جهت تبصره یک ماده واحده مذکور، مبلغ پرداختی به کارگرانی که کمتر از یک سال در کارگاه کار کردند، باید به ماخذ ۶۰ روز مزد و به نسبت ایام کارکرد در سال محاسبه شود. حداقل دو برابر و حداکثر سه برابر مصوبه دستمزد شورای عالی کار؛ مبنای تعیین عیدی آخر سال مشمولان قانون کار است.

*مبنای محاسبه عیدی و پاداش کارگران

مبنای محاسبه عیدی و پاداش سالانه کارگران در کارگاه‌هایی که مطرح طبقه‌بندی مشاغل دارند، مزد گروه و پایه یا مزد مبنا و در واحد‌های فاقد مطرح طبقه‌بندی، مزد ثابت یعنی مزد شغل و مزایای ثابت پرداختی به تبع شغل خواهد می بود.

*مقدار پرداخت عیدی و پاداش آخر سال کارگران فصلی و کارمزدی

مبلغ پرداختی بابت عیدی و پاداش به کارگران کارگاه‌های فصلی مشمول قانون کار و این چنین کارگران دیگر کارگاه‌های مشمول که کمتر از یک سال در کارگاه کار کردند، باید بر ماخذ ۶۰ روز و به نسبت ایام کارکرد در سال محاسبه شود. ضمناً مزد مورد عمل در محاسبه وجوه عیدی و پاداش آخر سال به کارگران کار مزدی عبارت از متوسط کارمزد دریافتی آنان بر حسب زمان ایام کارکرد در سال است.

*مقدار عیدی و پاداش کارگران پاره‌زمان

بر پایه ماده ۳۹ قانون کار، مزد و مزایای کارگرانی که به طور نیمه زمان یا کمتر از ساعات قانونی تعیین شده به کار اشتغال دارند، به نسبت ساعات کار انجام یافته محاسبه و پرداخت می‌شود که عیدی و پاداش نیز از این قاعده کلی مستثنی نیست.

*مقدار عیدی و پاداش کارگران ساعتی

در رابطه کارکنان ساعتی که حقوق ماهانه ثابت نداشته و دستمزد آنها در ماه متغیر است، برای محاسبه عیدی و پاداش، میانگین حقوق سه ماه آخر خدمت آنان مبنای محاسبه قرار خواهد گرفت.

*نحوه پرداخت عیدی کارگران مشمول قانون کار شاغل در واحد‌های دولتی

قانونگذار با تصویب قانون نحوه پرداخت عیدی به کارکنان دولت مصوب سال ۱۳۷۴ اعتبار قانون تعیین عیدی و پاداش سالانه کارگران شاغل در کارگاه‌های مشمول قانون کار مصوب ۱۳۷۰ را لغو نکرده است، به این علت حکم تعیین عیدی معادل ۶۰ روز آخرین مزد مشمولان قانون کار کماکان به قوت خود باقی است؛ ضمناً کارگاه در قانون کار به اعتبار اشتغال کارگران در محل انجام کار تعریف می‌شود به این ترتیب کلیه کارگران مشمول قانون کار اعم از این که در قسمت خصوصی و یا دولتی شاغل باشند از دو ماه عیدی و پاداش آخر سال نوشته ماده واحده قانون اسفند ۱۳۷۰ مصوب مجلس شورای اسلامی برخوردار خواهند می بود.

عیدی کارگرانی که در طول سال با کارفرما قطع رابطه می‌کنند، کارگرانی که در طول سال از خدمت مستعفی، اخراج، بازنشسته یا به شکلی رابطه آنان با کارگاه قطع می‌شود، به نسبت زمان کارکردشان مستحق دریافت عیدی و پاداش سالانه خواهند می بود.

 آنچه که مبنای محاسبه و پرداخت عیدی و پاداش آخر سال کارگران مشمول قانون کار قرار می‌گیرد، مزد و فوق العاده‌هایی است که کارگر به مناسبت اشتغال در شغل مربوط دریافت می‌کند؛ به عبارت دیگر مزایایی که افراد به نوعی در ربط با شغل دریافت می‌کنند از اجزاء مزد محسوب می‌شود لذا بسیار شغل، سختی کار و هر آنچه که به تبع شغل به کارگر داده می‌شود جزو مزد منظور شده و الزاماً باید در محاسبه عیدی و پاداش لحاظ شود.

تبعاً مزایای رفاهی و انگیزشی از قبیل پشتیبانی عائله‌مندی، پشتیبانی هزینه مسکن، بن خواربار و پاداش افزایش تشکیل جزو مزد به شمار نیامده و در پرداخت عیدی و پاداش لحاظ نمی‌شود.

با دقت به ماده واحده قانون مربوط به تعیین عیدی و پاداش سالیانه کارگران شاغل در کارگاه‌های مشــمول قانون کار مصوب مورخ سال ۱۳۷۰ مجلس شــورای اسلامی، همه کارگران مشمول قانون کار صرف نظر از محل اشتغال و نوع کارگاهی که در آن کار می‌کنند اعم از دولتی، خصوصی، تعاونی، صنعتی، خدماتی و … به مقدار مقرر در مصوبه فوق از عیدی و پاداش سالانه برخوردار خواهند می بود.